سر آغاز

موسيقي، از جمله هنرهايي به شمار مي‌رود شمار مي‌رود كه نقش ياري رسان آن به ذهن و روان انسان و تاثيرات آن بر افزايش اداراك و توانايي ذهني افراد، بر كسي پوشيده نيست.

موسيقي ، بي واسطه و مستقيما با روح انساني پيوند بر قرار نموده و گوش جان او را لبريز مي‌سازد.

صدا به عنوان پديده اي رواني، تاثيرات مختلفي را برانسان به جاي نهاده و صداهاي موزون و موسيقيايي به او آرامش اعطا كرده و اصوات ناهنجار نيز او را ناآرام مي‌سازد. بشر از ازل به نوعي با اين هنر، آشنا بوده، در طبيعت.

ضربان قلب با ضرباهنگي خاص او را همراهي مي‌كند، نغمه پرندگان و الحان مرغان خوش آواز ماية آرامش جان او مي‌شده و او را به شنيدن اصوات موسيقايي نيازمند مي‌ساخته است.

امروزه انسان ها بي نياز ازارضاي حس زيبايي دوستي خود نيستنددر اين ميان هنر موسيقي، از جمله هنرهايي بوده كه هميشه انسان را به خود جلب مي‌كرده است.در دنياي كنوني جايگاه آموزش موسيقي در نظام تعليم و تربيتي ملل موفق در امر آموزش و پرورش ، جايگاهي تثبيت شده ، جدي و در خور تعمق و تفكر است. جايگاهي كه مسئولان اين نظام ، با جديت آن را تثبيت كرده اند و بي كم و كاست آن را به اجرا در مي‌آورند. با اين شيوه حداقل نتيجه ايي كه حاصل شده ، اين است كه شنوندگان خوبي براي شنيدن موسيقي جدي،هنري، علمي‌و … تربيت شده اند و فرهنگ شنيداري با علم به آنچه مورد مصرف قرار مي‌گيرد، رشد نموده است. شايد در جامعه كنوني ما اجراي آموزش موسيقي به شيوه معين و هدفمند ، بتواند به وضعيت آشفته فرهنگ شنيداري، يا سليقه هاي نازل مخاطبان كنوني موسيقي در ايران، در دراز مدت ساماني دهد .هدف از آموزش موسيقي به شيوه اصولي، تربيت موسيقيدان نيست بلكه اعتلاي فرهنگ جامعه است و در اين راه بهترين زمينه، اجراي آموزش موسيقي در بستر آموزش رسمي‌است.

در اين مقاله ، تلاش شده است ، وضعيت آموزش اين هنردر حيطه آموزش رسمي‌كشور، مورد كنكاشي هر چند اجمالي قرارگيرد و راهكارهايي در حد توان، درك و بينش نگارنده و با توجه به امكانات و شرايط آموزش موسيقي در آموزش و پرورش براي دستيابي به وضعيت متعادل و كار آمد پيشنهاد شود.

مسلما اين پژوهش ، در قالب اين مقالة اجمالي ، داراي كمبود ها و كاستي هايي است كه از نظر اساتيد به دور نخواهدماند اما ، نگارنده تلاش نموده با استفاده از منابع مكتوب و تحقيقات ميداني، نمايي از وضعيت معاصر در فضاي آموزش كشور ارائه نمايد.

ضمنا بخشي از اين تحقيق، برگرفته از پايان نامه كارشناسي ارشد نگارنده با موضوع ((بررسي نظام آموزش موسيقي از دوره پيش از دبستان تا پايان دوره متوسطه)) به راهنمايي دكتر ناصر تكميل همايون و مشاورة خانم توران ميرهادي است كه در سال 1380 از آن دفاع شده.

شيوه هاي آموزش موسيقي پس از انقلاب

بررسي شيوه آموزش موسيقي ، در دوره پس از انقلاب ، به دليل كثرت انواع آموزش ها، اعم ازرسمي‌و غير رسمي‌و كثرت انواع مراكز آموزشي، اداره هاي دولتي ، نياز به انواع

نامه نگاري ها و اجازه نامه ها، دسته بندي و چهار چوبي را لازم داشت كه فضا و حيطه كار را مشخص نمايد و مرزهاي آن را به درستي نمايان سازد. نمودارهايي كه در ذيل مشاهده مي‌كنيد، نشانگر چگونگي دسته بندي اين سير تحقيقاتي و چگونگي پرداختن به آن است:

به دليل اينكه روند تحقيقات داراي مرز مشخصي باشد، سير آموزش موسيقي به دو دستة آموزش رسمي‌( در مراكز تحت نظر آموزش و پرورش و ارشاد) و غير رسمي‌(خارج از چهار چوب برنامه ريزي آموزش و پرورش و تحت نظر سازمان هايي چون شهرداري ، بهزيستي و … ) پي گيري شد. ضمن اينكه گفتني است در اين مقاله تنها نتايج حاصل از پژوهش در حيطه آموزش رسمي‌و يك مدرسه بين المللي تطبيقي موجود در ايران ( تهران ) ذكر خواهد شد.

در خصوص روند آموزش در مرحله رسمي، لازم به توضيح است كه طبق اجازه نامه آموزش و پرورش ، حق ديدار ، مختص به مدارس دخترانه بوده است كه ضمن صلاحديد اساتيد مشاور اين طرح و كارشناس و مشاور وقت تحقيقات آموزش و پرورش كل استان تهران « آقاي كسايي» 9 مدرسه از سه مقطع دبستان ( سه مدرسه ) راهنمايي ( سه مدرسه ) و دبيرستان ( سه مدرسه) از منطقه مركزي تهران ( حافظ شمالي تا حوالي ميدان راه آهن ) برگزيده شد. ( علت انتخاب اين محدودة جغرافيايي به دلايل قدمت اصالت بافت مدارس در اين محدوده و گوناگوني طبقاتي دانش آموزان در اين محدوده بوده است.)

مدارس از سه مقطع ، از ناحيه حافظ شمالي( منطقه شش) ناحيه مركزي محدوده انقلاب ( منطقه6 ) و ناحيه راه‌ آهن ( منطقه 12 )برگزيده شدند.

آموزش موسيقي در محدوده آموزش رسمي‌

با توجه به وضعيت آموزش در مدارس دولتي، كمبودها و كاستي هايي كه بدون اغراق و پيش داوري ، جامعه از آن آگاه است و مشكلاتي كه در روند آموزش دولتي در تمامي‌مقاطع ، وجود دارد شايد به دنبال موسيقي رفتن و انتظار برخوردي درخور، اسلوب آموزش هاي دولتي داشتن كمي‌و يا حتي تا حد زيادي، تجملاتي و غير واقعي به نظر رسد، اما روش آموزش رسمي‌هنوز در بسياري از كشورها ، تنها روشي است كه مورد بهره برداري جدي قرار مي‌گيرد و شيوه اي است كه براي حصول به برخي اهداف بسيار مناسب است. از آنجا كه آموزش موسيقي به شيوه اي طبقه بندي شده و مشخص در برنامه آموزش هنر مدارس موجود نيست، كل تحقيقات اين بخش به سوال و جوابهايي محدود شده كه علاقه مندي دانش آموزان به اين هنر و لزوم وجود آموزش آن را در مدارس، نمايان مي‌ساخت.

- 1/1 دبستان نمونة علامه طباطبايي ( منطقه شش، آبان شمالي )

- در گفتگويي كه با مربي سرود دانش آموزان دبستان به عمل آمد ، ايشان، آموزش موسيقي به كودكان دبستاني را جزو دروس فوق برنامه ذكر نمودند و اذعان داشتند كه از طرف منطقه، نوار سرود در اختيار مدارس قرار مي‌گيرد و شعرهاي كتاب همراه با ملودي آن، خوانده مي‌شود. اين مربي[1]، عقيده داشت كه موسيقي در يادگيري بهتر اشعار موثر است و كودكان شعري را كه به همراه موسيقي مي‌آموزند ، به ندرت فراموش مي‌كنند . او همچنين ذكر كرد كه تخصصي در اين زمينه ندارد و تجربه اش در حد شنيدن موسيقي است ضمن اينكه درس موسيقي را نشاط آور توصيف كرده و معتقد بود، دانش آموزان بسياري مشتاق شركت در كلاس هستند.

نواري كه در كلاس ها استفاده مي‌شد. گلبانگ مدرسه نام داشت كه شاعرو خواننده اش تأييد شده بودند .

- طي صحبت با كودكان اول ابتدايي، دوم و چهارم، تقريبا همگي ايشان ، علاقه خود را به داشتن اين درس ابراز داشتند و با زباني كودكانه عشق خود را به موسيقي و سرود ابراز نمودند.

2/1 - مدرسه راهنمايي نور ( منطقه شش آبان )

مواد درس هنر در اين مدرسه، بيشتر بر اساس انجام كارهاي دستي با موضوعاتي چون كارتهاي نوروزي، قالي بافي، ساخت ماكتهاي مختلف چون هفت سين، و … بنا نهاده شده بود. همچون مدرسه پيشين ، دانش آموزان به درس هنر علاقة جدي نشان مي‌دادند اما آن را مكررات دانسته و زنگ هنر را برابر با زنگ تفريح بر مي‌شمردند. سرود، آموزش جدي موسيقي و يا حتي مفاهيم ابتدايي و اوليه آن در زنگ هنر جايي نداشت . گفتني است كه اين دو مدرسه، از مدارس نمونه دولتي و با امكاناتي در سطح مطلوب تر از مدارس ديگر، به شمار مي‌آمدند.

در منطقه مركزي خيابان حافظ ، محدوده انقلاب ، سه مدرسه از سه مقطع مورد بازديد قرار گرفت. اين مدارس با نامهاي شهيد عباسپور ( ابتدايي) گشتاسب ( راهنمايي) و پندارنيك( دبيرستان)، عمل كردي مشابه با ديگر مدارس در زمينه آموزش هنرداشته و هيچ امكاني از نظر آموزش موسيقي ، در نظر نگرفته بودند.